Instytucje: konflikty i dysfunkcje

Problem niedoskonalosci polskiego systemu instytucjonalnego, wprawdzie tu i ow-dzie dostrzegany, w debacie publicznej jest marginalizowany lub "przykrywany" przez inne tematy (wzrost PKB, wydatkowanie srodkow europejskich, lustracja, Euro 2012 itd.). Trudno przecenic wage instytucji w obszarze wspolczesnego panstwa, ktore powinno gwarantowac rzady prawa, wolnosc jednostki, reprezentacje spoleczenstwa, zwlaszcza parlamentarna, ochrone wlasnosci prywatnej itd. Tymczasem polskie instytucje funkcjo-nuja w sposob daleki od idealu, co wiecej, ich dysfunkcjonalnosc rosnie. Pogarsza sie jakosc systemu z perspektywy jego zdolnosci do sprostania realnym problemom rozwo-jowym i oczekiwaniom zmieniajacego sie spoleczenstwa, ktore jest coraz lepiej wyksztalcone, zna swiat, wykorzystuje nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, czesto tez jest zamozne i pragnie miec poczucie wplywu na bieg spraw. Jesli nie dzialaja struktury i organizacje - i instytucje - wspolczesnego spoleczenstwa, to pojawiaja sie grupy ludzi skrzykujace sie doraznie w obronie swoich zagrozonych interesow. Tymczasem przedmiotem analiz socjologicznych i, szerzej, spolecznych sa obecnie raczej postawy i zachowania ludzi nizli funkcjonowanie instytucji. Zwlaszcza dysfunkcje instytucji odsuwane sa na dalszy plan, jesli w ogole poddawane badaniom. Pora zatem podjac probe wypelnienia owej luki. Przemawiaja za tym wzgledy merytoryczne, a takze calkiem rzeczywista potrzeba chwili. Oznaki spolecznego zniecierpliwienia sytuacja go-spodarcza i spoleczna sa w Polsce coraz bardziej widoczne, choc nie tak spektakularne jak w niektorych innych krajach. Autorom przyswiecala dyrektywa prowadzenia badan na roznych pietrach wiedzy o rzeczywistosci i przy uzyciu roznych metod analizy. Jest to swoisty znak firmowy zespolu badawczego Instytutu Studiow Politycznych PAN, ktory przygotowal te ksiazke. Ten in-terdyscyplinarny zespol grupuje socjologow, politologow, filozofow, ekonomistow, prawnikow i historykow. Wywodza sie oni z Instytutu Studiow Politycznych PAN, Insty-tutu Filozofii i Socjologii PAN, Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Centrum Europejskich Studiow Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoly Glownej Handlowej, Uni-wersytetu w Bialymstoku i kilku innych uczelni krajowych. Przedstawione w ksiazce analizy nie maja charakteru wyczerpujacego, holistyczne-go badania. Ze wzgledu na rozleglosc i zlozonosc zagadnienia nie bylo to mozliwe. Siegajac do roznych sfer zycia spolecznego, poslugujac sie przykladami roznych instytu-cji, pokazalismy jednak, ze - po pierwsze - polski system instytucjonalny wykazuje cechy hybrydy, gdyz rozwiazania sprzed lat wspolistnieja z nowymi, czesto importowanymi; po drugie - nie tylko z powodu wewnetrznej niespojnosci latwo odnalezc w nim wiele dys-funkcji czy patologii, wynikajacych takze z niskiej jakosci systemu prawnego i regulacyjnego. Bez ich usuniecia trudno sobie wyobrazic dalszy dlugookresowy dyna-miczny rozwoj. Wiele wskazuje na to, ze polski system instytucjonalny w obecnym ksztalcie zbliza sie do kresu swych mozliwosci, takze adaptacyjnych. Czas zatem na jego uporzadkowanie i poprawe efektywnosci. Przy czym podstawa zmian winna stac sie po-wazna debata nad zmieniajacym sie spoleczenstwem, nad oczekiwaniami zywionymi wobec panstwa, a takze nad stopniem gotowosci do udzialu w zyciu publicznym.